Kehribar, Geçmişe Açılan Pencere: İnklizyonlar

Kehribarın kaynağı olan ağaç reçinesi, çeşitli nedenlerle salgılanır ve yeni salgılanmaların tekrarlamasıyla birikmeye başlar. Bu süreçte reçinenin yapışkan yüzeyine, dönemin ormanlarında yaşayan minik canlılar (genellikle kanatlı böcekler, örümcek, arı, karınca, sinek, mikroorganizmalar, polen, çiçek, yaprak, v.b) bazen rüzgârın savurmasıyla, bazen avlanırken, bazen avcıdan kaçarken kaza ile yapışırlar.

Bazen de o sıralar yapışkanlığını nispeten kaybetmiş bir reçine topağı üzerinde bulunurken, gelişen hızlı bir yeni reçine sızıntısıyla sonsuza dek kehribar mahkumu olurlar. Sonradan, koşulların uygun olması halinde fosilli kehribar ve kapanımlardan (inclusion) söz edilir.

Kehribar parçası, bilim insanları açısından geçmiş orman ekosistemlerinin tanınıp anlaşılabilmesi için bulunmaz bir pencere açar ve çok büyük miktarda bilgi saklar. Bu nedenle bilim çevreleri kehribara "doğal zaman kapsülü" gözüyle bakarlar.

İnklizyonların Çeşitleri

İnklizyonlar yaygın olarak organik kökenli olduğu gibi, sülfür veya pirit (FeS₂) gibi inorganik kökenlide olabilir. Kehribar içinde, canlının gövdesi veya parçaları, toz toprak, pislik, bitki parçası, gaz, veya su kabarcıkları kapanım olarak bulunabilir.

Baltık Kehribarı içinde inklüzyon halindeki su damlasının [büyük küre] içinde inklüzyon olarak bulunan gaz kabarcığı [küçük küre]

Böcek İnklizyonları

Kehribar içinde Eosen (50 milyon yıl) yaşlı sinek

Solda kanatlı karınca, sağda karınca - Eosen yaşında

Kurtçuk İnklüzyonu

Yaprak fosilli saydam Dominik Kehribarı

Örümcek ve Termit İnklizyonları

Kehribar içinde termit sürüsü

Kehribar tutsağı örümcek. Birçok böceğe göre daha yumuşak gövdeleri, kehribarın koruması altında incecik ağlarına kadar saklanmaktadır.

Bitki ve Kuş Tüyü İnklizyonları

Legume cinsi bir ağaca ait çiçekler - Dominik

Ağaçkakan türü bir kuşun tüyü - Dominik

Büyük Canlı İnklizyonları

Kehribardaki fosil kapanımlarında incelenen böcekler çoğunlukla günümüzün canlılarına benzemektedirler. Böceklerin evrimi 350-400 milyon yıl önce başladı ve aynı bugünkü böceklerin yaptığı gibi Tersiyer (20-50 Milyon yıl) ormanlarında reçine tuzaklarına düştüler.

Memeliler de bu dönemde evrimleşmeye başladılar ve kehribar içinde memeli kılları, kemik parçaları, kuş tüyleri, sürüngen deri parçaları, akrep, salyangoz, kertenkele ve kurbağa gibi böceklere göre oldukça iri canlılarda seyrek olarak kapanımlarda yer aldılar.

Yarıyarıya kehribara gömülü salyangoz fosili - Dominik

Kehribar içinde kertenkele kapanımı - Dominik

Dominik Kehribarında kurbağa fosili

Dominik Kehribarında kertenkele fosili

Baltık Kehribarında salyangoz kapanımı

Meksika-Chiapas, kurbağa fosili 25 milyon yıl

Kehribar içinde akrep kapanımı

İstatistiksel Bilgiler

Milyonlarca yıl öncesini, şeffaf görüntüsüyle günümüze taşıyan kehribar içinde 3000 civarında fosil ayırt edilmiştir. Bunların dağılımı şu şekildedir:

• %86.7 - Kanatlı böcekler
• %11.6 - Örümcek grubu
• %1.7 - Çeşitli hayvan türleri
• %0.4 - Bitki parçaları

Kehribar içinde rastlanan en eski fosil 146 milyon yıllıktır (Alt Kretase).

Renk Üzerine Etkiler

Reçine içine hapsolarak, onunla birlikte kehribara dönüşüm sürecini geçiren toz, toprak ve bitki parçaları miktar olarak fazla iseler, onun koyu kahve veya siyah gibi koyu renkler kazanmasına yol açarlar.

Gaz Kabarcıkları

Kapanımlarda yer alan gaz kabarcıkları o kadar küçük (0,00017-0,02 mm) ve bazen o kadar yoğundur ki (1 mm²'de 900.000 kadar), kehribarın bulutlu, dumanlı, bulanık bir halde görünmesine yol açarlar. Bazen de aromatik moleküller vasıtasıyla mavi, yeşil, veya kırmızı görüntülü kehribarları yaratırlar.

Bilimsel Önem

Kehribar inklüzyonları, paleontoloji ve evrimsel biyoloji açısından benzersiz bir değere sahiptir. Bu milyonlarca yıllık zaman kapsülleri, geçmiş ekosistemlerin yapısını, canlıların davranışlarını ve evrimsel süreçleri anlamamıza olanak sağlar.